دانشیار گروه تاریخ و عضو هیئت علمی دانشگاه باقر العلوم(ع) قم،ایران
چکیده
تاریخنگاری مسیر بالنده و امیدوار کنندهای را در کشور ما پیش گرفته است. این دانش دست کم برای نگاهداشتن بهم پیوستگی با میراث نیاکانمان و ارائه ضوابط و قواعدی در این زمینه، نیازمند واکاوی و بازخوانی نوشتههای بازمانده از مورخان مسلمان پیشین است. این امر یکی از بایستههای بومی شدن پایههای معرفتی و رویکردها و سوگیریهای دانش تاریخ هم هست. مورخان مسلمان متأثر از قرآن که روایتِ تاریخ را "ذِکری" (بر وزن پیدا) یعنی به خودآورنده و یادآورندة دلها (به عنوان مثال هود، 120 و ق، 37) نامیده است، سودمندیهای تاریخ و آگاهیهای تاریخی را فراتر از قلمرو زیست اینجهانی آدمی میانگاشتند و سرای زیست جاودانه انسان را هم بهرهمند از آن میشمردند. این نگاه که از دیدگاه تاریخپژوهانی مانند مرحوم زرینکوب تاریخ را تا مرز همسایگی با تجربههای اخلاقی و حتی عرفانی میکشاند، میتواند همه فرایند تاریخپردازی یعنی گردآوری اطلاعات، سنجش و پردازش آنها و سرانجام و به ویژه نگارش متن تاریخی را از خود متأثر کند، و بر همین اساس میتوان از آن به عنوان یک معیار برای ارزیابی نوشتههای تاریخی که مورد اهتمام شورای بررسی متون است، بهره جست. این نوشتار کوشیده است با مروری بر مقدمه چند متن برگزیده تاریخی تا پیش از قرن دهم هجری، آخرتگرایی از مسیر پرداختن به تاریخ را به عنوان یکی از انگیزهها و پیامدهای تاریخنگاری در دوره اسلامی بر رسد.
ابن الاثیر، عزالدین ابوالحسن علی بن ابیالکرم (630 ق.)، الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر؛ دار بیروت، 1385 ق. / 1965 م.
ابنالعماد الحنبلی (1089 ق.) شهابالدین ابوالفلاح عبدالحی، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، تحقیق: عبدالقادر أرناؤوط و محمود أرناؤوط، دمشق؛ بیروت: دار ابنکثیر، ط 1، 1406 ق. /1986 م.
خضر، عبدالعلیم عبدالرحمن، المسلمون و کتابه التاریخ؛ دراسه فی التأصیل الإسلامی لعلم التاریخ، ویرجینیا: المعهد العالمی للفکر الاسلامی، ط 1، 1414 ق. / 1993 م.
روزنتال، فرانتس، تاریخ تاریخنگاری در اسلام، ترجمه: اسدالله آزاد، مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، 1365 ش.
مرعشی گیلانی، ظهیرالدین بن نصیرالدین (892 ق.) ، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، مقدمه: محمدجواد مشکور، به کوشش: محمدحسین تسبیحی، تهران: شرق، 1345
